Woda dla Kujaw i Wielkopolski
Projekt Woda dla Kujaw – Żywność dla Polski opis skrócony
Celem podstawowym projektu jest poprawa bezpieczeństwa żywnościowego Polski, poprzez kompleksowe uregulowanie problemu zaopatrzenia w wodę terenów o bardzo dużym potencjale dla prowadzenia gospodarki rolnej w południowej części województwa kujawsko-pomorskiego, a dotkniętych deficytem wody w okresie wegetacyjnym, znacząco ograniczającym możliwości efektywnej produkcji rolnej i od kilku dekad podlegających suszy rolniczej. Projekt dotyczy południowej części województwa kujawsko-pomorskiego – obszaru Kujaw, zajmujących nieco ponad 1,5% powierzchni kraju, a zapewniających co najmniej 10% produkcji roślinnej rolnictwa (ok. 20% niektórych warzyw).
Drugim celem podstawowym jest przeprowadzenie pilotażu adaptacji sektora rolniczego do zachodzących zmian klimatu, ponieważ obszar Kujaw podlega stepowieniu powodowanemu ocieplaniem klimatu, a taki trend jest prognozowany na kolejne dekady dla całego kraju, a więc w perspektywie 20-30 lat stan obserwowany obecnie na Kujawach, czyli istotne ograniczenie skali produkcji rolnej oraz jej wahania i duże ryzyko niepowodzeń, powodowane brakiem opadów, będzie powszechny także w innych kluczowych dla Polski rejonach żywicielskich.
Doświadczenia wynikające z pandemii COVID-19, agresja Rosji na Ukrainę i niestabilna sytuacja polityczna w ujęciu globalnym wskazują, że w kwestii tak ważnej, jak bezpieczeństwo żywnościowe, Państwo Polskie powinno w dużo większym stopniu bazować na zasobach własnych, a nie być zależne od rynków zewnętrznych. Z kolei prognozowane zmiany klimatu zagrażają, że sytuacja obserwowane już obecnie na Kujawach, w perspektywie 2-3 dekad dotknie także inne kluczowe obszary żywicielskie, zagrażając realnie bezpieczeństwu żywnościowemu kraju.
Celami uzupełniającymi są: wsparcie procesu transformacji energetycznej Wschodniej Wielkopolski poprzez dostarczenie wody dla rekultywacji odkrywki w Tomisławicach, zapewnienie zaopatrzenia w wodę dla przemysłu chemicznego z grupy CIECH SA w rejonie Inowrocławia (także o znaczeniu kluczowym dla gospodarki kraju), ochrona nieodnawialnych zasobów wód podziemnych przez rabunkową eksploatację dla nawodnień rolniczych, odbudowa siedlisk przyrodniczych zniszczonych lub osłabionych poprzez malejące zasoby wody, szczególnie rzeki Noteci i jeziora Gopło, a potencjalnie także zabezpieczenie dostępu do wody dla elektrowni jądrowej, jeśli na jej lokalizację zostanie wybrany rejon byłych kopalni w okolicach Konina, zapewnienie zasobów wody dla przygotowania magazynów podziemnych gazu na terenie województwa kujawsko-pomorskiego.
Generalna koncepcja projektu opiera się na następujących działaniach:
1. Transferze wody z Wisły w celu jej wykorzystania do nawodnień rolniczych, ale pośrednio przyczyniający się także do poprawy sytuacji hydrologicznej całego obszaru (a więc skutkujący także poprawą sytuacji środowiskowej obszaru). Zakłada się realizację rurociągów w 3 korytarzach – biegnących od ujęć na Wiśle w kierunku terenów nawadnianych, w tym jeden z korytarzy obsłuży także rekultywację odkrywki węgla brunatnego w Tomisławicach w województwie wielkopolskim (co pozwoli na likwidację problemu leja depresyjnego powodowanego przez tę odkrywkę – lej ten występuje w centralnej części Kujaw, w rejonie Gopła i w kilku gminach dodatkowo potęguje problem suszy klimatycznej). Przesył wody będzie zasilany energią pozyskaną ze źródeł odnawialnych. Rurociagi w części wykorzystają istniejące korytarze infrastruktury przesyłowej dla minimalizacji kosztów wykupów gruntów, ograniczenia strat środowiskowych oraz dla minimalizacji konfliktów społecznych.
2. Rozwoju na dużą skalę systemu małej retencji na ciekach w obszarze projektu (działania hydrotechniczne prowadzące do retencjonowania wody) oraz realizacja dużej liczby sztucznych zbiorników gromadzących wodę gruntową, opadową i roztopową – możliwą do wykorzystania do celów rolniczych.
3. Zastąpieniu poboru wody na cele przemysłowe z Noteci i jezior leżących w zlewni Noteci, dostawą wody z Wisły, co poprawi bezpieczeństwo dostaw wody ze względu na wielokrotnie większe i bardziej stabilne zasoby wody w Wiśle, ale także pozwoli na lokalne wykorzystanie „zaoszczędzonej” wody do nawodnień rolniczych (jest to około 1/6 wielkości deficytu).
Analiza poziomu deficytu wody na potrzeby rolnictwa w okresie wegetacyjnym sporządzona dla obszaru projektu, wskazała, że jest to ilość, która może być zapewniona poprzez transfer z Wisły bez uszczerbku dla zasobów tej rzeki, ponieważ przy najczęściej występujących stanach Wisły stanowi 1-2% prowadzonej wody.
Koszt realizacji projektu oszacowano orientacyjnie na 2,5 mld złotych. Podkreślić jednak należy, że stosunkowo zachowawcze symulacje, zakładające, że nawodnieniami obejmie się tylko 60 tys. ha, uwzględnia się gatunki warzyw obecnie najczęściej uprawiane w regionie Kujaw (a możliwe jest poszerzenie zakresu gatunkowego), nie prowadzi się w ogóle nawodnień dla zbóż (a to jest także możliwe) – wartość rocznego wzrostu plonów może wynieść– od 0,85 do 2,25 mld zł. Więc nawet przy przyjęciu zachowawczych założeń poniesione nakłady mogą się zwrócić w bardzo krótkim czasie od 1,5 do 3 lat ( analiza wykonana wiosną 2022 przed drastycznym wzrostem cen warzyw i żywności w ujęciu ogólnym). Dużą korzyścią będzie uniknięcie ryzyka nieprzewidywanych sezonowych wahań wielkości zbiorów powodowanych przez susze, w wyniku których traci się nawet kilkadziesiąt procent zbiorów, znacząco rosną ceny produktów żywnościowych dla konsumentów (popyt jest wówczas zaspokajany przez import), a wypłacana przez rząd pomoc klęskowa sięga kilkuset milionów złotych rocznie. Projekt pozwala więc nie tylko na znaczne podniesienie bezpieczeństwa żywnościowego Polski, ale także poprawia dochodowość gospodarstw (w większości rodzinnych gospodarstw indywidualnych) i buduje nową pozycję Polski na mapie producentów żywności w Europie (możliwość większego eksportu żywności).
Województwo kujawsko-pomorskie jest szczególnie dobrze predestynowane do lokalizacji tego typu zadania także ze względu na duże tradycje szkół wyższych oraz instytucji badawczych działających w zakresie rolnictwa, a więc także możliwość prowadzenia badań naukowych i praktycznego weryfikowania ich wyników w zakresie zmiany struktury upraw oraz wprowadzania nowych gatunków.
Projekt może być realizowany w latach 2021-2026, w podziale na etapy:
- etap zerowy (przygotowanie koncepcji projektu) – został wykonany w roku 2021,
- etap pierwszy (przygotowanie szczegółowej koncepcji technicznej projektu oraz powołanie struktur organizacyjnych zajmujących się realizacją projektu) powinien zostać wykonany w 2022 roku,
- etap drugi (fizyczna realizacja projektu), będzie trwał do 2026 roku i/lub ewentualnie w kolejnych latach – w zależności od skali przestrzennej, możliwości finansowania, decyzji politycznych (projekt może być bowiem w kolejnych etapach rozszerzany terytorialnie na obszar północnej części województwa wielkopolskiego oraz łódzkiego).
Przedstawiona powyżej koncepcja została wypracowana przez interdyscyplinarny zespół ekspercki, tworzony przez środowiska naukowe (specjaliści od upraw oraz melioracji rolniczych, hydrolodzy, hydrobiolodzy), administrację rządową odpowiedzialną za gospodarowanie wodami, środowisko Przedsiębiorców, sektor pozarządowy (w tym stowarzyszenia ekologiczne) oraz administrację samorządową (w tym Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego). Każdy z aspektów projektu był więc przygotowywany przez ekspertów w danej dziedzinie. Został przygotowany materiał przedstawiający wyniki prac uszczegóławiających przedstawione rozwiązania, udokumentowano wyliczenia i symulacje dla przedstawionych rozwiązań.
Całe, obszerne opracowanie projektowe dostępne jest TUTAJ >>>
W 2024 r. projekt wkroczył w nową fazę i zmienił nazwę. Eksperci NZP Lewiatan przeszli do kolejnego etapu analiz projektowych i przyjęli jeden korytarz transferujący wodę z Wisły, z Dybowa via Inowrocław do Tomisławic. Projekt dostał nową nazwę ze względu na transregionalny charakter i nosi teraz nazwę „Woda dla Kujaw i Wielkopolski”.
W przypadku zlokalizowania elektrowni atomowej w Pątnowie, zapewnione zostanie źródło wody umożliwiające właściwe funkcjonowanie elektrowni. Rzeka Warta nie zapewni takiego bezpieczeństwa ze względu na swoją wielkość.
Z kolei doprowadzenie wody z Wisły dla kluczowego przemysłu chemicznego, pozwoli nie tylko zwiększyć wydajność zakładów w regionie, ale także pozwoli zlikwidować aktualny pobór wody ze zlewni Noteci. Proces ten przywróci rzekę Noteć do jej naturalnego stanu sprzed kilkudziesięciu lat.
Opracowanie „Woda dla Kujaw i Wielkopolski” dostępne jest TUTAJ>>>
Często podczas rozmów nt. przerzutu wody z Wisły jesteśmy pytani także o inwestycję Stopień Wodny Siarzewo.
Zachęcamy do zapoznania się z prezentacją na ten temat przygotowaną na potrzeby obrad Wojewódzkiej Rady Dialogu Społecznego, która odbyła się w 2021 r. w Żninie. Propozycja techniczna Stopnia nie uległa od tego czasu zmianie – zawirowania dotyczą kwestii proceduralnych.
Prezentacja Stopień Wodny Siarzewo dostępna jest TUTAJ>>>
Film dotyczący Stopnia Wodnego Siarzewo przygotowany przez Wody Polskie TUTAJ>>>